Wprowadzenie do roli figuryn Ushabti w rytuałach miłosnych
Ushabti, zwane także shabti lub shawabti, to niewielkie figurki, które od tysiącleci stanowią jeden z najbardziej rozpoznawalnych elementów staroegipskiej obrzędowości. Choć pierwotnie służyły jako pomocnicy zmarłego w zaświatach, w literaturze i praktykach magicznych pojawiają się również jako narzędzie w szeroko rozumianych rytuałach miłosnych i płodnościowych. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak i dlaczego starożytni Egipcjanie mogli wykorzystywać ushabti w magicznych praktykach związanych z miłością, jak również jaką rolę odgrywały inskrypcje, materiały i symbolika tych niezwykłych figurek.
Geneza i pierwotna funkcja Ushabti
Pochodzenie i ewolucja
Ushabti wywodzą się jeszcze z okresu Starego Państwa (ok. 2686–2181 p.n.e.), kiedy to w grobach władców umieszczano kamienne głowy rezerwowe, mające przyjąć ducha zmarłego w razie uszkodzenia mumii. Z czasem praktyka ta skurczyła się do małych, poręcznych figurek wykonanych z gliny, kamienia lub później – z więcej dekoracyjnych materiałów jak fajans czy nawet metal.
Funkcja funerarna i obrzęd „Przywołania”
W tradycyjnym kontekście grobowym ushabti miały stanowić magicznych służących zmarłego – automatycznie ożywały po odczytaniu odpowiedniego formularza z Księgi Umarłych, by wykonywać prace polowe w zaświatach. W późnym okresie Nowego Państwa (ok. 1550–1070 p.n.e.) zasada „jeden ushabti na każdy dzień w roku + jeden nadzorca na dziesięć” stała się standardem, co dodatkowo umocniło ich pozycję w rytuałach ściśle związanych z ochroną zmarłego i zapewnieniem mu dostatniego bytowania po śmierci.
Magia miłosna w starożytnym Egipcie
Ogólne założenia rytuałów miłosnych
Magia miłosna w Egipcie koncentrowała się na przywoływaniu uczuć, pobudzaniu erotycznej namiętności czy zapewnieniu płodności. Rytuały te często opierały się na symbolice roślin (np. mak, lotos), substancjach zapachowych (olejki, kadzidła) i figurkach przedstawiających bóstwa opiekuńcze związane z miłością, takie jak Hathor czy Isztar (synkretyczna postać przyjmująca formę Izydy–Hathor).
Symbolika żeńskich i męskich figur
Obok ushabti używano również figur płodnościowych – często ukazujących nagie kobiety bądź erotyczne pary. Ich obecność w domowych sanktuariach miała zachęcać bóstwo do wsparcia w sprawach miłosnych. Figurki te, w przeciwieństwie do funerarnych ushabti, nie pełniły funkcji „służebnej armii”, lecz były wyposażane w konkretne formuły pobudzające pożądaną energię seksualną lub płodność.
Zastosowanie Ushabti poza grobem
Przekształcenie funkcji – od ochrony po miłość
W źródłach archeologicznych pojawiają się przypadki, w których tradycyjne ushabti umieszczano poza kontekstem funerarnym – w świątyniach, kapliczkach domowych, a nawet w komnatach małżeńskich. Tam służyły jako medium, za pośrednictwem którego czciciel mógł wysłać intencję do bóstwa miłości, prosząc o wzajemność uczuć lub o błogosławieństwo płodności.
Przykłady archeologiczne
Jednym z bardziej znanych odkryć jest kilkanaście ushabti znalezionych w pobliżu sanktuarium Hathor w Dendera, wkomponowanych w basen kultowy. Być może służyły jako „duszkowiec” – pomocnicy kapłanek przy rytuałach oczyszczających i uwodzących, odbywających się podczas corocznych świąt miłości boga Min.
Procedury rytualne wykorzystujące Ushabti
Przygotowanie figurki
Przed rozpoczęciem rytuału ushabti oczyszczano dymem z kadzidła (sandałowiec, mirra), namaszczano olejkiem z lotosu i wetknięto im w ręce symbole miłości – niewielką lilię bądź symbol serca (hieroglif jb). Całość nakrywano białym płótnem i pozostawiano na noc w świetle księżyca, by „naładować” figurkę energią miłosną.
Inskrypcje i formuły
Na stopie lub plecach ushabti rytualnie wypisywano specjalne formuły miłosne – parafrazę z „Zaklęć miłości” z Papirusu London 1924. Na przykład:
„O ukochany, niech Twe serce buntuje się na mój widok, jak łódź porwana przez wiatr Nilu”.
W praktyce rytuału odczytywano te słowa trzy razy, a następnie figurkę zaniesiono do sypialni, umieszczając ją pod poduszką.
Rytuał kulminacyjny
W kulminacyjnym momencie osoba odprawiająca rytuał ofiarowywała ushabti kielich z wodą różaną, wyśpiewując hymn ku czci Hathor. Figurkę obmywano wodą, a resztę wylewano na ziemię przed łóżkiem, symbolicznie „zwiększając” siłę przywołania partnera.
Symboliczne znaczenie i psychologiczne skutki
Figurki pełniły rolę skupisk energii intencjonalnej – ich materialność ułatwiała koncentrowanie myśli, a rytuały budowały silny efekt placebo, wzmacniający poczucie własnej atrakcyjności i pewności siebie. W ten sposób ushabti stawały się elementem terapii miłosnej, łącząc aspekty religijne i psychologiczne.
Podsumowanie i wnioski
Chociaż podstawowa funkcja ushabti pozostawała ściśle funerarna, nie można ignorować ich późniejszych adaptacji w szeroko rozumianej magii miłosnej. Przekształcenie tych figurek w instrumenty przywołujące uczucia i płodność świadczy o elastyczności dawnych praktyk religijnych oraz o głębokim znaczeniu, jakie Egipcjanie przykładali do kwestii miłości i potomstwa. W rytuałach miłosnych ushabti łączyły sacrum i erotykę, stając się nośnikiem osobistych pragnień i wiary w boską interwencję.
Bibliografia
- Budge, E. A. W. „Egyptian Magic: Being an Account of the Rituals, Formulas, Etc.”, Kegan Paul, Trench, Trübner & Co., 1901, ISBN 978-1142446867.
- Fant, J. C., & Rives, N. M. „The World of Ancient Egypt: A Daily Life Encyclopedia”, ABC-CLIO, 2014, ISBN 978-1440853834.
- Pinch, G. „Magic in Ancient Egypt”, University of Texas Press, 1995, ISBN 978-0292703300.
- Teeter, E. „Religion and Ritual in Ancient Egypt”, Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0521154347.
- Waraksa, E. A. „Female Figurines from the Mut Precinct: Context and Ritual Function”, UCLA Encyclopedia of Egyptology, 2009, ISBN 978-0977370234.
- Ushabti (Wikipedia, dostęp 02.06.2025).
- Ancient Egyptian magic (Wikipedia, dostęp 02.06.2025).
